Od Teresopla prowadził nas drogowskaz “Sanktuarium unickie w Kostomłotach”. Nie skojarzyłam wtedy różnicy. Weszłyśmy na podwórze cerkiewne, jakiś człowiek podlewał ogródek. “Możemy wejść do środka ? Moja babcia i mama były prawosławne, więc chciałam”…. Marzenka nie skończyła mówić, gdyż człowiek syknął z oburzeniem “To cerkiew unicka, nic z prawosławiem wspólnego nie ma !”
O cholera. Robiąc dobrą minę do złej gry, unikając ponurego wzroku gospodarza, obejrzałyśmy wszystko z wierzchu i w środku, zrobiłyśmy fotki i w długą. A wieczorem telefon “Kaśka jak to z tymi unitami było ?”. Bo z premedytacją nie wzięłyśmy laptopów – by się odciąć. A potem plułyśmy sobie w brody, w końcu internet to skarbnica wiedzy, a na każdej podlaskiej wsi mają wi-fi.
Ostatecznie wiedzę zdobyłam, gdy od katolickiego księdza w Hrudzie pożyczyłam na noc i “na gębę” reprint książki mgr Górskiego z 1939 r. “Monografia powiatu bialskiego województwa lubelskiego” . Dowiedziałyśmy się wszystkiego. Oczywiście polityka i religia przeplata się ze sobą nie tylko współcześnie. Zawsze praktycznie obowiązywało “cuius regio eius religio” . Tak więc w ślad za polityczną unią polsko-litewską nastąpiła religijna unia brzeska (1596 r.), na mocy której prawosławne parafie, zachowując obrządek wschodni, przeszły pod zwierzchnictwo katolickiego papieża. Unici. Jasne, że część prawosławnych dokumentu nie uznała i zaczęły się wojny za wiarę. Atak prawosławnych przybrał znacznie na sile, gdy Podlasie znalazło się pod zaborem rosyjskim. Świątynie unickie przekształcano siłą w cerkwie, wobec wiernych stosowano szykany, ze śmiercią włącznie. Jednym z wielu był mord kilkudziesięciu unitów broniących cerkwi w Pratulinie w 1784 r., dokonany przez sotnię kozacką. Są teraz świętymi, a ich relikwie znajdują się w Kostomłotach. Sanktuarium w Kostomłotach jest jedyną w Polsce świątynią neounicką – kościołem katolickim obrządku bizantyjsko- słowiańskiego – dla ok. 120 wiernych.
Zachwyciłam się archaiczną polszczyzną mgra Górnego i obojętna mi była prawda historyczna, która z reguły stoi pośrodku. Marzenka natomiast poczuła ciut się urażona brakiem naukowego obiektywizmu naszego mentora.
 |
 |
Bożena Danielska
Utworzenie kościoła unickiego to była grubsza akcja, jezuicka. W planie było przejęcie wiernych obrządku bizantyjskiego przez Watykan i podporządkowanie kościołowi rzymskiemu Carstwa Rosyjskiego. Ważnym elementem tej europejskiej, czy jak byśmy dziś określili geopolitycznej rozgrywki była Rzeczpospolita Obojga Narodów i fanatyczny katolik na tronie Zygmunt III Waza. Rosjanie to do tej pory pamiętają (zwłaszcza okres wielkiej smuty i wojny domowej, okrucieństwo Lisowczyków, dewastację Kremla), a Polacy niekoniecznie.
Polacy pamiętają głównie swoje dni chwały albo dni bohaterstwa, o reszcie wolą nie wiedzieć.