<<< Radonowe vademecum 1 Radonowe vademecum 2
Promieniowanie jonizujące jest naturalną częścią środowiska i towarzyszyło całemu rozwojowi życia na Ziemi. Współczesna nauka ocenia, że miało zasadniczy wpływ na rozwój życia na naszej planecie, poprzez wpływ na zmiany w kodzie genetycznym poszczególnych gatunków. Obecnie znane źródła promieniowania jonizującego oddziaływującego na organizmy żywe dzieli się na dwie grupy: naturalne i sztuczne. Do naturalnych można zaliczyć promieniowanie pochodzące od pierwiastków występujących w wodach, powietrzu i powłoce ziemskiej oraz promieniowanie kosmiczne, czyli cząstki docierające do powierzchni naszej planety z przestrzeni międzyplanetarnej. Sztuczne źródła promieniowania są dziełem działalności człowieka: otrzymane na drodze wywołanych reakcji jądrowych oraz emitowane przez urządzenia i aparaty, głównie stosowane w diagnostyce medycznej.
Statystyczny mieszkaniec Polski otrzymuje rocznie dawkę wielkości ponad 3 mSv (milisivert), z czego blisko 75% pochodzi z naturalnych źródeł promieniowania. Ponad połowa dawki otrzymywanej rocznie ze źródeł naturalnych pochodzi od radonu i toronu (izotop radonu).
Radon jest pierwiastkiem promieniotwórczym, najcięższym gazem szlachetnym, bezbarwnym, bezwonnym, nieposiadającym smaku, rozpuszczającym się w wodzie. Jest tak wiele pierwiastków promieniotwórczych, dlaczego na radon (222Rn) mamy zwracać szczególną uwagę?
Decydują o tym przede wszystkim jego właściwości fizyczne – jedyny jest gazem, co umożliwia mu przemieszczenie się. Poza tym, co równie istotne, jest to najdłużej żyjący izotop (okres półrozpadu wynosi 3,8 dnia), dzięki czemu może wnikać do domów.
Radon powstaje on jako produkt rozpadu radu, należącego do uranowego szeregu promieniotwórczego. Bezpośrednim źródłem radonu jest izotop radu (226Ra) zawarty w skorupie ziemskiej, powstający w szeregu przemian promieniotwórczych z uranu (238U).
Wysoka koncentracja uranu w skałach zbiornikowych (skała posiadająca pory i szczeliny umożliwiające migrację i składowanie gazów i płynów, np. ropy naftowej) jest czynnikiem mogącym powodować podwyższone zawartości radonu w glebie i wodach podziemnych.
Mieszkamy w regionie, gdzie powszechnie występuje radon. Główną tego przyczyną jest budowa geologiczna jak i układ warstw skalnych (tektonika) Sudetów. Zbudowane są ze skał zawierających rad, charakteryzują się płytką warstwą gleby (czyli warstw słabo przepuszczalnych), co powoduje większe narażenie na promieniowanie jonizujące mieszkańców tego regionu, niż na pozostałym obszarze kraju.
Na koniec o jednostkach i miarach oraz normach szkodliwości radonu. Są różne jednostki stosowane na oznaczenie poziomu promieniowania jonizującego. Dla ogólnej dawki otrzymywanej stosuje się siwerty (ze względu na wielkość jednostki, będzie to milisiwert: mSv). W interesującym nas zagadnieniu poziomu stężenia radonu, tak w wodzie, jak w powietrzu w zamkniętym pomieszczeniu stosuje się bekerele (Bq) oraz stosowane w literaturze anglojęzycznej kiury (ze względu na wielkość jednostki stosuje się pikokiury: pCi).
1000 pCi = 37 Bq
Czyli woda o właściwościach radonowych (od 74 Bq/litr) zawiera 2000 pCi w litrze.
Zakładany dopuszczalny poziom radonu w domach i mieszkaniach w USA to 148 Bq/m3, czyli 2000 pCi/m3 w powietrzu znajdującym się w budynku.
Przykładowe dawki, jakie może być narażony człowiek:
10-30 mSv – tomografia całego ciała
68 mSv – średnia dawka, jaką mogli otrzymać ewakuowani mieszkający najbliżej elektrowni atomowej w Fukushimie (katastrofa miała miejsce 11 marca 2011 r.)
80 mSv – półroczny pobyt w międzynarodowej stacji kosmicznej.
Odnośnie radonu w pomieszczeniach nie mówi się o normach, czy poziomach szkodliwości, tylko o poziomie referencyjnym, czyli zalecanym. Bierze się to z wpływu promieniowania jonizującego ze źródeł naturalnych na zdrowie człowieka występującego nie wprost (szkodliwy jest nie radon, ale pochodne jego rozpadu i długość czasu narażenia na wdychanie radonu). Niemniej ostanie dziesięciolecia przyniosły pewne konkretne ustalenia.
Zgodnie z zaleceniami Unii Europejskiej średnioroczne stężenie radonu w budynkach mieszkalnych i miejscach pracy nie powinno przekraczać poziomu referencyjnego, wynoszącego 300 Bq/m³ (Dyrektywa RADY 2013/59/EURATOM z dnia 5 grudnia 2013 r. ustanawiającej podstawowe normy bezpieczeństwa w celu ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego – 17.01.2014, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 13/1). Bardzo istotne dla prawodawstwa i regulacji krajowych państw członkowskich jest uwzględnienie w w/w dyrektywie dawek otrzymywanych z naturalnych źródeł promieniowania w ogólnej dawce rocznej.
Ponieważ Polska jest w ogonie Europy w kwestii profilaktyki zdrowotnej i ochrony ludności przed szkodliwymi czynnikami (np. normy czystości powietrza), także nowelizacja Prawa Atomowego zgodnego z dyrektywą nie nastąpiła do tej pory. Ustawa Prawo Atomowe powinna być znowelizowana do lutego 2018r. Może nastąpi to w tym roku, usłyszałem od krakowskich fizyków pracujących przy nowelizacji.
Źródła:
Adamczyk-Lorenc A., Bielecka A., Naturalna radioaktywność wód podziemnych w granicie karkonoskim i metamorfiku izerskim, Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2006
Derecki J., Promieniowanie jonizujące, Wyd. PWN, Warszawa 1975
Skubacz K., Produkty rozpadu radonu. Radon w środowisku życia, pracy i nauki mieszkańców Dolnego Śląska, Polski Klub Ekologiczny, Wrocław 2006
https://pl.wikipedia.org/wiki/Granit_karkonoski
http://www.wyprawyleona.pl/szklarska-poreba-w-pogoni-za-uranem/
2019 Michał Pyrek
